Hoe muziek de veerkracht van zorgmedewerkers kan vergroten

Vorige maand was de week van de vaktherapie met als thema Veerkracht.
Muziektherapie is een van de zeven vaktherapieën. Vaktherapie is een manier van behandelen van psychosociale en psychiatrische problematiek gericht op het ervaren. Niet praten, maar juist doen en ervaren staat centraal bij vaktherapie.

Muziektherapie kan cliënten helpen als het gaat om mentale, emotionele en sociale veerkracht. Maar niet alleen cliënten kunnen baat hebben bij de bewuste toepassing van de inzet van muziek. Uit diverse onderzoeken blijkt namelijk dat de inzet van muziek tijdens de zorg ook van invloed is op het vergroten van het werkplezier en verminderen van werkdruk/stress van zorgmedewerkers. In dit artikel vertel ik je graag meer over hoe (de bewuste inzet van) muziek kan bijdragen aan het vergroten van de veerkracht van zorgmedewerkers.

Ik neem in dit geval de ouderenzorg (zorg voor mensen met dementie) als voorbeeld (ook in het delen van onderbouwende onderzoeksresultaten) omdat ik hier door mijn huidige werkzaamheden een goed beeld bij heb en de werkdruk voor zorgmedewerkers hier steeds verder zie stijgen, onder andere door de vergrijzing.

Mensen worden later opgenomen, wat vaak gepaard gaat met een grotere zorglast (bijvoorbeeld grotere aanwezigheid van neurpsychiatrische problemen) in combinatie met een steeds groter wordend tekort aan zorgpersoneel.

Desalniettemin denk ik dat de (bewuste inzet van) muziek ook in andere zorgsectoren van meerwaarde kan zijn voor het vergroten van veerkracht, zowel van de cliënt als de zorgmedewerker.

Het afspelen van muziek tijdens zorgmomenten

Als er iets is wat je persoonlijk raakt, dan is het wel muziek. Hierdoor is muziek bij uitstek geschikt om de zorg, bijvoorbeeld voor mensen met dementie, persoonlijker te maken. Ik vertel je graag meer over de meerwaarde die muziek teweeg kan brengen wanneer deze bewust wordt ingezet tijdens zorgmomenten:
Muziek als extra “handen” aan het bed.

Herkenbare muziek bevordert een gevoel van oriëntatie en houvast. Ook stimuleert muziek fysiologische reacties in het menselijk lichaam,waardoor (rustige) muziek bewust/doelgericht kan worden ingezet voor bijvoorbeeld het verlagen van de hartslag bij stress, het verdiepen van de ademhaling, het bevorderen van lichamelijke ontspanning en het verminderen van pijn(beleving).

Als mensen gespannen zijn, knijpen ze hun spieren samen, wat invloed heeft op de pijnbeleving. Door een afgestemde, rustige afspeellijst op te zetten kunnen cliënten meer ontspannen, en zullen zij minder pijn ervaren. De muziek zorgt ervoor dat cliënten rustiger worden, wat een positieve uitwerking op zowel de cliënt als de zorgverlener heeft. 

Muziek kan een groot verschil maken wanneer ADL / zorgmomenten (door mensen met dementie) als onprettig worden ervaren of door een gebrek aan medewerking of agressie moeizaam verlopen en veel tijd in beslag nemen.

Hiernaast een overzicht van wat het bewust/gericht afspelen van muziek tijdens zorgmomenten kan opleveren. 

• vermindering van angst
• verbetering van stemming
• vermindering van pijn
• positieve afleiding
• ingang tot contact
• meer werkplezier zorgmedewerker

Diverse onderzoeken (o.a. Clark, Lipe en Bilbrey) hebben bevestigd dat het afspelen van muziek kan bijdragen aan een afname van agressief gedrag tijdens zorgmomenten. In deze onderzoeken (bv. Vaarto-Rajalin, Santamäki-Fisher, Jokisalo, Fagerström) werd zowel een direct effect van de muziek op de persoon met dementie, als een indirect effect van de muziek bij de zorgmedewerkers gevonden.

De inzet van (samen) zingen tijdens zorgmomenten

Naast het afspelen van muziek zijn er ook erg mooie onderzoeksresultaten rondom het live zingen voor mensen met dementie, bijvoorbeeld tijdens zorgmomenten.

Een-op-een zingen voor iemand met dementie kan stressverlagend werken voor zowel de cliënt als de mantelzorger/verzorger (Chatterton et al., 2010). Bijvoorbeeld zingen tijdens het verzorgen van de cliënt roept veel minder negatieve reacties, zoals agressie, strijd en verwarring, op volgens de studie. Zingen biedt de troost van het vertrouwde in een voor mensen met dementie soms verwarrende wereld en/of bij verlies van controle.

De inzet van (samen) zingen vlak voor en tijdens deze zorgmomenten kan o.a.:

• fysieke ontspanning vergemakkelijken (door o.a. diepe ademhaling) 
• af leiden van eventuele angst, door middel van het creëren van “dit vertrouwde gevoel” (hierover zometeen meer) 
• helpen bij het loslaten van emotie door middel van vocale expressie
• een comfortabele, ontspannen sfeer creëren.

Misschien is zingen wel zo effectief als “kalmerend middel” omdat mensen het al vanaf hun kindertijd met troost associëren. Bij veel mensen gaat hun ervaring met zingen gepaard met fysieke gebaren van troost, en nooit met agressie of vijandigheid. 

Op een bepaald (soms onbewust) niveau weten mensen in een vergevorderd stadium van dementie dat zingen geassocieerd wordt met tederheid, en dat iemand die voor hen zingt niet schadelijk of kwetsend is. 

Het is daarom waarschijnlijker dat zij zorghandelingen toestaan zonder vertoon van zogehete “probleemgedrag”. Met als resultaat dat zowel de persoon met dementie, als jij als zorgverlener, het zorgmoment als prettiger ervaart en dat eventueel lichamelijk trauma wordt vermeden.

Oftewel; zowel het afspelen van muziek als (samen) zingen tijdens zorgmomenten is een interventie met vele positieve effecten voor zowel de zorgvrager als de zorgverlener. En door moderne technologie als Spotify en Youtube ook nog erg makkelijk inzetbaar.

Uiteraard wel goed om met een aantal dingen rekening te houden; zo heeft voorkeursmuziek het meeste effect, en is het vaak fijn om opgebouwde (geluids)prikkels ook weer af te bouwen.

Zou je hier graag meer over willen weten zodat je muziek optimaal kunt inzetten tijdens zorgmomenten? In mijn korte mailcursus “Aan de slag met muziek in de zorg voor mensen met dementie” help ik je graag verder middels het aanreiken van tips, tricks, achtergrond informatie en downloads.